Zonnewijzers op reis. Twee grootschalige 18de-eeuwse verticale zonnewijzers.

In de departementen Marne en Yonne, op amper 116 km van elkaar, bevinden zich twee uitzonderlijk grote verticale zonnewijzers. Ik ontdekte ze dit jaar toevallig, tijdens een vakantie bij onze zuiderburen.

Sézanne

Geografische coördinaten:  N 48° 43’ 24,4”  O 3° 43’ 27,8”
Adres: 1 Rue de la Juiverie, 51120 Sézanne, Departement Marne, Voormalige regio Champagne - Ardennen
Bouwjaar: 1783

Op enkele stappen van de markthallen springt deze verrassend grote zonnewijzer onmiddelijk in het oog. Deze verticale zonnewijzer is 3 m hoog en 2,70 m breed. Op het instrument is een noorderbreedte van 46° 48’ 22” aangegeven, welke niet strookt met de werkelijkheid. Misschien is dit van vroegere versies verkeerd overgenomen tijdens de restauraties in 1979 of 1995.
Een inscriptie geeft een muurdeclinatie van 19° 14’ 22” west. Dit is juist na verificatie  met Google Earth.
De stijl is voorzien van een geperforeerde zonneschijf. De opening zorgt voor een kleine lichtvlek in een zonvormig schaduwveld.
Merkwaardig is het uurcijfer 7, in Arabische schrift, dat bij een bijhorende gestippelde uurlijn is geplaatst. Deze uurlijn wordt nooit beschenen door de zon, omdat bij 7 uur zonnetijd de zon achter de gevel staat in de zomerperiode. Alle andere uurcijfers zijn in Romeinse schrift.
Op de verticale 12 uur lijn is een achtvormige figuur zichtbaar. Dit is de analemma als grafische weergave van de tijdvereffening. Deze lus geeft het verschil aan tussen de middelbare zonnetijd en de ware zonnetijd.
De zonnewijzer is voorzien van nauwkeurige datumlijnen. De lichtvlek geeft dus ook perfect de datum weer.
Een latijnse tekst luidt: “Tu quamcumque Deus tibi fortuna verit horam Grata sume manu”.
De vertaling in het Nederlands is: “Wat ook het uur is, waarop de goden je het geluk sturen, ontvang het met dankbaarheid.”

Noyers-sur-Serein

Geografische coördinaten:  N47° 41’ 47,5”  O 3° 43’ 27,8”
Adres: Rue des vignerons, 89310 Noyers-sur-Serein, Departement Yonne, Voormalige regio Bourgondië.
Bouwjaar: 1715

25 km zuid-oostelijk van het wijnstadje Chablis, bevindt zich het dorpje Noyers-sur-Serein. Dit dorpje is één van de 156 dorpen die behoren tot “Les Plus Beaux Villages de France” (2017).
De zonnewijzer is geschilderd op een gevel van een oud jezuïeten-college uit 1633. Het instrument werd geschilderd door een geestelijke van de  inwonende jezuïetenorde. Op het zelfde adres is nu een museum voor naïeve kunst gevestigd.
De geschatte grootte van de zonnewijzer is 3 m hoog en 2,20 m breed. Op Google Earth blijkt de declinatie van de muur 37° te zijn. Dit komt overeen met de hoeken tussen de uurlijnen.
Een geperforeerde zonneschijf is aanwezig. Die werpt een lichtvlek op de analemma op 12 uur middelbare zonnetijd. De datumlijnen zijn nauwgezet op het tafereel uitgezet.

Op een briefkaart van voor de Tweede Wereldoorlog, is de Latijnse tekst in drukletters zichtbaar. Waarschijnlijk zijn de fouten in de huidige Latijnse tekst een gevolg van een slechte reproductie van de oude tekst.

De huidige tekst luidt: “Quis melior vitoe monitor rerum que magister cum doceat rapido quo fugit hora pede” aan bovenzijde. “It que redit que viam constans quam suspicis umbra. Umbra fugax hommines non reditura susmus.” aan onderzijde. Daartussen de tekst: “UNAM TIME.”  
Onder de zonnewijzer hangt een plaat met de vertaling in het Frans.

De vertaling in het Nederlands is: "Wie is er een betere getuige van het mensenleven dan het uur dat ons meesterlijk laat zien met welke snelle tred het voorbij vliegt.  De schaduw die je vreest, komt en gaat, keert telkens terug op je pad. Ook wij mensen zijn slechts een vluchtige schaduw die nooit meer terugkeert."
Conclusie
Beide zonnewijzers zijn met kennis van zaken uitgerekend en uitgevoerd. De lijnen zijn zorgvuldig getekend. Door menigvuldige restauraties hebben de zonnewijzers hun oorspronkelijke waarde gedeeltelijk verloren. Bij beide zonnewijzers vallen identieke delen en eigenschappen op. Zoals: romeinse cijfers met “IV” i.p.v.”IIII”, analemma op de 12 uur lijn, halve uurlijnen en kwartierlijnen aanwezig, datumlijnen, pijlpunten op de halve uurlijnen, gelijkaardige geperforeerde zonneschijf, ophanging van de stijl met 2 steunen, tekst in Latijn, ongeveer dezelfde kleur, enz. 
Beide locaties zijn met de auto slechts 139 km van elkaar verwijderd ! Het is niet uitgesloten dat de maker van de zonnewijzer van Sézanne inspiratie zocht bij de zonnewijzer van Noyers-sur-Serein.

Referenties:
Vertaling van de tekst bij de zonnewijzer van Noyers-sur-Serein: Jeroen Cattoor

http://www.ville-sezanne.fr/le_cadran_solaire.html
http://www.noyers-et-tourisme.com/histoire.html
Foto zonnewijzer van Sézanne: http://ville-sezanne.fr/images/cadran_solaire_sezanne_herve_cooren.jpg
Foto van de zichtkaart: http://i.ebayimg.com/images/g/pUMAAOSwhQhY3MLI/s-l64.jpg
Andere foto’s: P. Oyen

P. Oyen