Drie opmerkenswaardige zonnewijzers in Ekeren
In de deelgemeente Ekeren van Antwerpen zijn drie waardevolle verticale zonnewijzers te vinden. Twee van deze instrumenten zijn minder bekend en vragen zeker de nodige aandacht.
Sinds in het jaar 1545 het kasteel door een van Veltwijck werd gekocht, geldt de naam 'Veltwijck' vandaag nog steeds als benaming van dit Ekerse kasteel. De toegangspoort waaraan de zonnewijzer hangt is beschermd sinds 1956.
Deze zonnewijzer behoort tot de mooiste van Vlaanderen. De uitvoering getuigt van een perfecte gnomonische kennis van de maker. De zonnewijzer werkt vrij precies door de aanduiding van de halve uren. Opgemeten met Google Earth heeft de zonnewijzer een oostelijke afwijking van circa 16° 30’ t.o.v. het zuiden. Het zonneuur kan daarom vanaf circa 6 h ’s morgens tot 5 h ’s avonds afgelezen worden.
Let op het getal “IIII” ! De “oude Romeinen” vermeden vaak de combinatie “IV” en gebruikten in plaats daarvan “IIII”. Dit gebruik is voortgezet tot enkele eeuwen geleden op zonnewijzers en klokken.
Bepaling van de declinatie van de ingangspoort bij het “Hof van Veltwijck” door middel van Google Earth.
Hierboven is de zonnewijzer van de toegangspoort met een oostelijke afwijking van 16° 30’ t.o.v. het zuiden berekend. Het cijfer “V” met de bijhorende uurlijn is nog net zichtbaar. Op de zonnewijzer zelf is deze uurlijn niet zichtbaar. Men kan zeker niet zeggen dat het instrument aan het poortgebouw verkeerd is vervaardigd. Het gaat immers over een minimaal verschil dat kan verwaarloosd worden.
2. De vergeten zonnewijzer aan het “Oude Laarhof”
Op een afzonderlijk perceel van het “Hof van Delft” of “Laarkasteel” verstopt zich achter heesters en struikgewas een ruïne. De ruïne is een restant van het “Oude Laarhof”.
Het “Oude Laarhof” werd tijdens de tweede wereldoorlog zwaar beschadigd. De restanten, behalve de huidige ruïne, werden in 1948 door dokter Dierckxsens, hoofdgeneesheer van de Sint-Lucaskliniek, afgebroken voor de bouw van zijn woning.
De ruïne bezit een merkwaardige zonnewijzer die verschillende vragen opwerpt. Het is een verticale zonnewijzer die gericht is naar het zuiden. De met Arabische cijfers getooide zonnewijzer is onder de dakrand in een hoek aangebracht. Hierdoor wordt het instrument in de morgen niet beschenen door de zon. Waarschijnlijk is de gemetselde kolom aan de rechterzijde (het kan een schouw zijn) later aangebracht.
De foto’s van het oude Laarhof en de zonnewijzer heb ik genomen in 1992. Toen was er weinig begroeiing van struiken en bomen rond de ruïne. Op het ogenblik is observatie veel moeilijker door de aanwezige vegetatie rondom.
Opgemeten met Google Earth is de zonnewijzer pal naar het zuiden gericht, wat overeenkomt met de plaatsing van de cijfers op het tafereel. De cijfers van 6 tot 12 en van 12 tot 6 zijn namelijk respectievelijk symetrisch aangebracht t.o.v. de 12 h lijn.
Bepaling van de declinatie van de muur bij het “Oude Laarhof” door middel van Google Earth.
3. De 46 jaar oude zonnewijzer in de Hof van Delftlaan 23
De zonnewijzer werd op vraag van de eigenaar de Heer Cloostermans tijdens de bouw van de villa aangebracht. De toenmalige architect Van Looy zorgde voor de uitvoering.
De zonnewijzer is gekapt uit witte steen en in de muur ingemetseld. De uurcijfers van 6 h tot 18 h zijn zichtbaar aan de boord van de zonnewijzer. Waarschijnlijk staan de uurlijnen aan de bovenzijde van het tafereel te dicht bij elkaar.
De zijgevel heeft een licht oostelijke afwijking. Daarom is het tafereel iets scheef geplaatst zodat de zonnewijzer exact naar het zuiden gericht is.
Het woord "CLOOSTERHOF" aan de onderzijde van het tafereel is samengesteld uit een gedeelte van de woorden "CLOOSTERMANS" (de naam van de eigenaar) en "HOF" (Hof van Delftlaan).
In het boek “Het Laerhof en zijn nobele bewoners, van bisschop Caïmo en ridder van Delft tot St-Lucas “ van Katleen De Vylder worden de hier vermelde kastelen uitvoerig beschreven. De auteur nam met mij contact op voor de gnomische gegevens van zonnewijzers 1 en 2 om in haar boek te vermelden en ze gaf me ook de locatie van zonnewijzer 3.
Referenties:
- Op mijn webstek zijn meerdere foto’s te vinden van de zonnewijzers. URL:http://www.astrolemma.be/054%20Astrlm%20Antwerpen%20hoog.pdf
- “Het Laerhof en zijn nobele bewoners, van bisschop Caïmo en ridder van Delft tot St-Lucas “ van Katleen De Vylder ISBN: 978-90-814-5342-4
- Alle foto’s P. Oyen
P. Oyen