Zonnewijzer “Pharmacie Delacre” gerestaureerd
Eric Daled schreef een artikel in Bulletin 1997 – 05 over de bekende zonnewijzer aan de “Pharmacie Delacre” Koudenberg 64 – 66 Brussel. Hierin uitte hij een noodkreet om restauratie van de voorgevel en de zonnewijzer. Nu 17 jaar later, is de restauratie een feit. Op 15 september 2014 bracht ik met Gino Tondat een bezoek aan de werf. Wegens de bouwsteiger kon ik slechts delen van de zonnewijzer fotograferen.
“ De aanwezigheid van de zonnewijzer, die naar het westen afwijkt, geeft het gebouw een supplementaire artistieke waarde. Het wordt door de specialisten beschouwd als een van de mooiste van België. Hij heeft bovendien de eigenaardigheid dat hij behalve de gewone uren, ook rode kenmerken heeft die overeenkomen met de joodse uren. De mozaïekbewerking is heel decoratief en heel fijn. De dieren die erin voorkomen, symboliseren de dag (haan) en de nacht (uil). “
Hiermee is aangetoond dat het hier om een bijzonder waardevolle zonnewijzer gaat.
Gino Tondat, de bekende mozaïst en leerkracht bij de kunstacademie van Wilrijk, voerde de restauratie uit van de mozaïeken in de gevel en uiteraard ook van de zonnewijzer.
Werkwijze restauratie van de zonnewijzer
De zonnewijzer verkeerde in erbarmelijke staat. De vasthechting van het mozaïek was door de ouderdom aangetast. De oppervlaktelaag van de vergulde steentjes in smalti was ook op de meeste plaatsen in slechte staat zodat het bladgoud vuil en zelfs verdwenen was. Aan de onderzijde waren grote delen van het mozaïek niet meer aanwezig. Tevens was de zonnewijzer aangetast door luchtvervuiling.
Het was duidelijk dat een restauratie van de zonnewijzer onmogelijk was en het instrument volledig opnieuw gemaakt moest worden. De zonnewijzer moest wel een nauwkeurige kopie worden volgens het originele ontwerp.
Van de volledige zonnewijzer werd een afdruk gemaakt in verschillende hanteerbare delen. Om de juiste originele kleuren te bekomen werden stalen genomen van de steentjes. Die werden meegenomen naar een leverancier van smalti in Venetië om de juiste bestelling te kunnen plaatsen.
Na levering van de nieuwe steentjes begonnen medewerkers van Gino aan het kappen en leggen van de steentjes in zijn atelier. De zonnewijzer was te groot om hem uit één stuk te maken, daarom werden de steentjes in spiegelbeeld op afzonderlijke stukken papier gekleefd.
Het mozaïek van de oude zonnewijzer en de oude onderlaag werden afgebroken en weggenomen. Op de ruwe stenen van de gevel werd terug een nieuwe grondlaag met rijnzand aangebracht. Na volledige droging van de grondlaag werden de nieuwe steentjes opgekleefd. Dit gebeurde met de afzonderlijke stukken papier. Na droging van het kleefmiddel werd het papier van de steentjes losgeweekt en het overtollig cement verwijderd. Uiteindelijk werden de smalle spleetjes tussen de steentjes opgevoegd en werden ze, na droging, nogmaals gereinigd.
De nieuwe zonnewijzer was na circa 1000 uren geduldig kapwerk een feit geworden.
Gnomonische afwijkingen van de zonnewijzer
Gino maakte een nauwkeurige kopie van de originele zonnewijzer. Dit wil zeggen dat er, net als vroeger, een kleine afwijking van de uurlijnen op de nieuwe zonnewijzer voorkomt.
Volgens Google Earth heeft de gevel een westelijke declinatie van 82°. Hierdoor zouden de uurlijnen een beetje taps moeten toelopen naar de bovenzijde. Dit is niet zo. Ze lopen taps naar beneden toe.
De onderstijl zou ook moeten tussen de 5 h en 6 h geplaatst worden. Hij staat nu dicht bij de 6 h lijn. De oorspronkelijke stijl zal na restauratie terug op dezelfde positie ingemetseld worden.
Het is duidelijk dat deze verschillen minimaal zijn en dat enkel een goed ingelichte gnomonist hier iets van merkt.
De restauratie van de gevel en het dak was in handen van Galère s.a. Op 31 mei 2015 was een bezoek aan de Pharmacie mogelijk tijdens “Open Wervendag”.
P. Oyen