De zonnewijzers van Max Elskamp en René De Bock

Het MAS (Museum aan de Stroom) opende zijn deuren in het voorjaar van dit jaar. Het 60 m hoge gebouw bepaalt nu mee de skyline van Antwerpen. Gelegen op het “Eilandje”, een stadsdeel in volle ontwikkeling, wordt het elke maand bezocht door meer dan 100000 bezoekers.

Alleen al de architectuur van dit gebouw maakt een bezoek eraan meer dan waard. Er zijn 10 hoge verdiepingen die via reusachtige roltrappen toegankelijk zijn. Tijdens het gebruik van de roltrappen wisselt het panorama volgens de hoogte van de waarnemer. Velen bezoeken het Mas alleen  voor het dakpanorama, dat gratis toegankelijk is, zelfs na het sluitingsuur van de museumzalen. Ook de 2de verdieping is gratis toegankelijk. Daar bevindt zich het kijkdepot met 470.000 objecten. De collectie bevat allerlei voorwerpen die voorheen in depots van andere musea weggeborgen lagen. Het is hier dat een gedeelte van de verzameling van de Antwerpse verzamelaars Max Elskamp en René De Bock wordt uitgestald.

Max Elskamp
Max Elskamp (1862 – 1931) was een Franstalige Antwerpenaar die zijn ganse leven hoofdzakelijk wijdde aan kunst waaronder dichten. Daarnaast was hij bijzonder geinteresseerd in volkskunst. Hij schuimde Antwerpse volkswinkeltjes af op zoek naar allerlei “exotische” objecten voor zijn verzameling. In 1907  werd het volkskundemuseum in Antwerpen geopend. De collectie van deze objecten was de basis voor dit museum en ligt nu in het kijkdepot van het MAS.
In zijn jeugd voer hij rond Europa aan boord van een cargo. Daardoor kreeg hij interesse voor navigatieinstrumenten en zonnewijzers. Zijn collectie van deze instrumenten was aanwezig in zijn woning Belgiëlei 138  te Antwerpen. Horizontale tuinzonnewijzers, veelvlakkige zonnewijzers, zakzonnewijzers en astrolabia behoorden o.a. tot deze collectie. Sommige instrumenten dateren uit de tijd van Karel V. Eén van de zonnewijzers is door Max Elskamp gemaakt. Hij is van leisteen en de namen van zijn ouders met geboorte- en sterfdatum zijn er in gegraveerd.  
De schat van deze waardevolle gnomonische instrumenten, bestaande uit meer dan 582 stuks, ligt nu geborgen in de reserve van het Luikse “Musée de la Vie Walonne”.  Het museum heeft op dit ogenblik nog geen interesse om de collectie uit te stallen. De kubusvormige zonnewijzer onder de stolp op de foto is een instrument uit de collectie van het Luikse museum. Deze zonnewijzer is nog in het volkskundemuseum van Antwerpen getoond in 2007 tijdens een tijdelijke tentoonstelling “Het interessante volk” naar aanleiding van het honderdjarige bestaan van het museum. Op 19 augustus 2007 sloot het volkskundemuseum voorgoed de deuren om de verhuizing van circa 180.000 objecten naar het MAS voor te bereiden. De 2 foto’s uit de collectie van Max Elskamp heb ik genomen in het Luikse museum in 1991.

René De Bock
René De Bock (1885 – 1968) was afkomstig uit Borgerhout. Hij was gefascineerd door zijn stad, de Antwerpse folklore en de scheepvaart. Hij hielp bij de totstandkoming van het Nationaal Scheepvaartmuseum in Antwerpen. Als verzamelaar van maritieme voorwerpen bezat hij vele foto’s in verband met de haven van Antwerpen. In het kijkdepot bevinden zich volgende vier zakzonnewijzers van de collectie van René De Bock die geschonken zijn door het Nationaal Scheepvaartmuseum.

1.  Opvouwbare zakzonnewijzer uit de zeventiende eeuw gemaakt door Hans Ducher. De maker liet zijn merkteken, met een gekroonde slang, achter. Hans Ducher was een lid van 3 generaties zonnewijzermakers. Hij woonde in Nuremberg. Het merkteken met de gekroonde slang werd niet gebruikt door de 1ste generatie. De maker stamt dus waarschijnlijk uit de 2de of 3de generatie. Materiaal: koper en ivoor. 

2.  Zakzonnewijzer met kompas  in ivoor. Afmetingen: 25 mm dik, 100 mm breed en 84 mm diep.

3.  Zakzonnewijzer met kompas uit de achtiende eeuw. Afmetingen: 9 mm dik, 55 mm breed en 47 mm diep.

4.4.  Achthoekige zakzonnewijzer met kompas uit de achtiende eeuw gemaakt door Johann Martin geboren in Augsburg (1642 – 1720). Afmetingen: 65 mm diameter en 5 mm dik. Materiaal: zilver en koper.

Na verder opzoekingswerk naar mogelijke zonnewijzers in de reserve van het MAS,  kwamen er nog 16 andere zonnewijzers aan de oppervlakte. De conservator beloofde me op lange termijn nog hoge resolutie foto’s te bezorgen.  

Referenties

1. URL: http://www.mhs.ox.ac.uk/epact/maker.php?MakerID=112
2. Catalogue des Cadrans Solaires du Musée de la Vie Wallonne 1974 door Henri Michel.